هوش مصنوعی، تغییر اقلیم و تحول انرژی
اقتصاد ایران در دهه‌های اخیر، همواره با چالش‌های ساختاری و نوسانات متعدد مواجه بوده، اما آنچه کمتر در دستور کار قرار گرفته، نگاه آینده‌نگر به نیروهایی است که معادلات اقتصاد جهانی را دگرگون کرده‌اند. سه نیروی بزرگ — هوش مصنوعی، تغییر اقلیم و تحول انرژی — اکنون نه در آینده دور، بلکه در آستانه دروازه‌های اقتصاد ایران ایستاده‌اند و نادیده گرفتن آن‌ها، به معنای عقب‌ماندگی مضاعف در رقابت منطقه‌ای و جهانی است.
۱. هوش مصنوعی؛ فرصت مغفول اقتصاد دیجیتال
ایران با برخورداری از جمعیت جوان، توان علمی بالا و زیرساخت‌های قابل‌قبول در فناوری اطلاعات، ظرفیت قابل توجهی برای ورود به اقتصاد هوش مصنوعی دارد. اما نبود برنامه‌ریزی منسجم، ضعف در سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، و فاصله نظام آموزشی از نیازهای آینده، موجب شده این فرصت طلایی به تهدید برای اشتغال و بهره‌وری تبدیل شود. اگر سیاست‌گذاران اقتصادی امروز، نگاه راهبردی به توسعه هوش مصنوعی نداشته باشند، ایران به واردکننده فناوری و صادرکننده نیروی کار بلااستفاده تبدیل خواهد شد
ایران با تولید بیش از ۸۶ هزار مقاله در حوزه هوش مصنوعی، در رتبه ۱۳ جهان قرار دارد و از کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان پیشی گرفته است. با این حال، در شاخص جهانی آمادگی دولت در زمینه هوش مصنوعی، رتبه ایران در بُعد «دولت» ۱۴۶، در بُعد «فناوری» ۶۴ و در بُعد «داده و زیرساخت» ۷۰ از میان ۱۸۸ کشور است. این شکاف بین توان علمی و آمادگی اجرایی نشان‌دهنده نیاز به سیاست‌گذاری منسجم، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و آموزش نیروی انسانی متخصص است.
۲. تغییر اقلیم؛ تهدیدی خاموش برای معیشت
ایران یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای منطقه در برابر تغییرات اقلیمی است؛ از کم‌آبی و فرونشست زمین گرفته تا نابودی کشاورزی سنتی. آثار اقتصادی این بحران، سال‌هاست خود را در مهاجرت روستاییان، کاهش اشتغال، افزایش قیمت محصولات غذایی و فشار بر کلانشهرها نشان می‌دهد. آینده‌پژوهی اقتصادی در ایران باید با نگاه بین‌بخشی و منطقه‌محور، سناریوهایی برای انطباق با اقلیم جدید ارائه دهد، در غیر این صورت، شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی تشدید خواهد شد.
بر اساس گزارش IPCC در سال ۲۰۲۴، میانگین دمای ایران در قرن گذشته ۲٫۲ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته که بیش از میانگین جهانی (۱٫۵ درجه) است. این افزایش دما منجر به خشکسالی‌های مکرر، کاهش منابع آبی و تهدید امنیت غذایی شده است.
۳. تحول انرژی؛ دو راهی سرنوشت‌ساز برای ایران
اقتصاد ایران به‌شدت وابسته به صادرات نفت و گاز است؛ منابعی که در آینده با رشد انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش تقاضای جهانی و فشارهای زیست‌محیطی با کاهش ارزش روبه‌رو خواهند شد. اما همزمان، ایران یکی از پربازده‌ترین کشورهای جهان در دریافت انرژی خورشیدی و بادی است
تا بهمن ۱۴۰۳، ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر ایران به ۱۵۶۱.۶۶ مگاوات رسیده است که انرژی‌های خورشیدی با ۶۰ درصد و بادی با ۲۹ درصد بیشترین سهم را دارند. با این حال، سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر از کل ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی در ایران کمتر از ۱.۳ درصد است
در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌های روزمره درگیر است، آینده‌پژوهی ممکن است ضروری به‌نظر نرسد. اما غفلت از آن، هزینه‌هایی بسیار سنگین‌تر به کشور تحمیل خواهد کرد. برای طراحی آینده اقتصادی ایران، باید از اکنون برنامه های مدون پیرامون این سه نیروی تحول‌ساز آغاز شود، و سیاست‌گذاری بر پایه سناریوهای آینده، شکل گیرد.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید